dinsdag 30 juni 2009

Mundu kòrá Tip Marugg

1. MUNDU KORA (Tip Marugg (PSK III, 53)
2.
3. M'a lora den lodo di santana
4. i m'a skupi bala di mester,
5. pero ki balor
6. bala di kabana
7. ni orashon tin
8. ora balansa mes ta
9. basilá?
10. Si lodo no por laba
11. desenganjo ni doló
12. ku nubianan ta forma
13. i ta alabá,
14. anto
15. tampoko mi por spera
16. di kologá
17. den aire liber
18. i anhelá
19. pa mundu bira pretu.

den: Simadán, n° 1 (yanüari 1950); tambe den: Tip Marugg, Afschuw van licht [red. D. van Schendel-Labega]. Rotterdam: Flamboyant/P, 1976

o Forma
- E poema tin 1 titulo, 1 estrofa (stígiko ta e palabra na Papiamentu?), 19 verso i
2 orashon
- Metro i ritmo ta liber, largura di pia di verso tambe.
- Tin rima si, ounke no strukturá:
kora(1.)/lora(3.), lora(3.)/lodo(3.) santana(3.)/kabana(6.), mester(4.)/mes ta(8.), bala(6.)/kabana(6.), lodo(10.)/doló(11.), laba(10.)/alabá(13), alabá(13.)/kologá(16.)/anhelá(18.); mundu(19.)/mundu(1.), pa menshoná algun asonansia i akonsonansia.
- zonidu: frekuensha: a 41x, o 23x, i 18x, e 11x, u 7x.. [a] i [o] ta dominá.
E forma di e poema aki ta moderno i liber.

o Parafrase
Awor mundu ta kòrá. E 'mi' ke pa mundu bira pretu. E anhelu akí ta enbano, maske 'mi' a purba diferente kos, pasobra no tin balansa (harmonia?). Nubianan ta forma desengaño i doló. E promé orashon tin dos ekspreshon ku mi no konosé: bala di mester i bala di kabana. René de Rooy ta skirbi den 1951 (PSK III, 49):
No ta nesesario di bisa, ku poëta moderno, siguiendo su sistema di substitusjon por jega na mil variasjon den tema komun, kada bes nobis-nobis, nunka uzá te ainda. Asina nan ta jega di hanja ekspresjonnan manera esnan ku ta sigui aki: 'bala di kabana'...
For di esaki mi ta konkluí ku e delaster ekspreshon ta un neologismo di Marugg.Loke si ta kla ta ku e 'mi' a lora den lodo di santana i a skupi algu, pero sin balor. Kisas orashon(7.) tin di haber ku loramentu den santana? E 'mi' a lora den lodo pa laba desengaño i doló(10/11.), pero sin resultado. E 'mi' sa ku e no por spera(15.) ku kos imposibel [bula manera skèrchi den aire liber(16/17.) i deseá pa mundu haña koló di morto918/19.0] lo tuma lugá.

o Lenguahe figurativo
Den poesia moderno tin biaha no ta kla kla kiko ta literal i kiko ta idioma figurativo. Mi ta suponé ku e titulo ta figurativo, pasobra mundu normal no ta kòrá. E ta manera un metáfora, pero mi no sa e nòmber sigur sigur, ounke e tin algu di sinékdoke.
Por ta masha bon posibel ku e 'mi' a lora den lodo di santana, pero skupi bala di mester ta imposibel, maske mi no sa kiko e ekspreshon ke men. Aki atrobe e modernismo di e poema ta trese kuné ku e idioma figurativo no tin nòmber konvenshonal p'e. Òf ta inovashon, neologismo?
balansa ta basilá ta personifikashon, meskos ku lodo no por laba, nubianan ta forma i ta alabá.
Tin diferente biaha tipo di enumeratio, anto kada bes dos-dos: liña 3 i 4 (ku e konhunshon 'i'); 6 i 7 (ku 'ni'); 11 (desenganjo ni doló); 12 i 13 (ta forma i ta alabá); 16 i 18 (kologá i anhelá). i tambe mundu pretu(19.) i mundu kòrá (1.). Tambe den 3 i 4 outor ta uza dos biaha 'M'a' (ku ta e dos promé lèter di su fam, ounke mi no ta kere ku esaki tin signifikashon spesial!) Den poema ta papia di balansa (8.) ku semper ta midi dos kos i kòrda tambe ku e poema tin dos orashon.

o Karakterístikanan stilístiko

E poema tin aspekto síkliko, den delaster liña ta ripití e palabra di título mundu. Efekto ta ku nada no a kambia, loke kontenido tambe ta ekspresá.

o Kontenido
- título MUNDU KORA. Kòrá ta koló di sanger, di bida. Tambe ta koló di shelu di
ora solo baha. E título no ta regresá literalmente den e poema.
- motibu Desengaño (peso) di bida; Diferensia entre realidat i anhelo.
- tema Maske kiko mi purba mi n' por kambia desengaño di bida.

o Akohida
E poema ta atraé mi si, pero mi no gusta su vishon riba bida. Su bunita zonidu, su kompetensha, su misterio, su arte i pasobra e ta un poema pa lucha kuné komo lesadó, kada biaha ku mi ta les'é e ta otro, e ta dunami poko mas di su paden. E ta bira mas kla i alabes i ta mustrami ku e no ta loke mi a pensa òf lesa den dje anteriormente.
E preferensia pa vokalnan [a] i [o] den e poema aki por nifiká (Djo libra mi) algu esotériko. Den siensia euritmétiko tur zonidu tin etimologia. Kada zonidu ta nifiká algu distinto, pasobra e ta bini di tempu ur, ora hende tabata mas serka di Sernan Kreativo. [a] tin di be ku 'para habrí pa mundu, laga mundu drenta den bo, pa bo keda sorprendí' i [o] ta zonidu pa ekspresá 'kuido, dedikashon'.
Mi interpretashon ta ku e 'mi' ta hende sensitivo ku ke pa mundu ta bunita, pero e no ke mustra vulnerabel, ni suak i p’esei e ta traha su fachada di anhelá pa mundu bira pretu.
-fin-

UN BUTISHI BASHI (KUENTA DI TIP MARUGG)

o Deskripshon
Mi ta lèn kantu di un borchi kaminda tin skirbí: TA TAHA PA HUMA i mi ta sende un sigaria ranka un huma."
Asina e kuenta di Tip Marugg ta kuminsá. E agregashon di palabra kòrá ta publiká den Antilliaanse cahiers aña 3, n° 3, 1959 kua ami a tuma komo fuente. Den PSK III e kuenta ta para na página 51/52. Ei e ta saká for di La Prensa, edishon di Pasku 1949. Tin mas adaptashon i korekshon den e variashon publiká den Antilliaanse Cahiers (ku suptítulo: Antilliaanse motieven)*. Pero pa e tarea aki esaki no ta (masha) relevante. E ta konsistí di dos página i un par liña (den AC).
Espektativa di antemano basá riba nòmber di outor: E kuenta lo trata pregunta di bida: ki balor bida tin? Tambe lo e trata krueldat di bida i bebementu di alkohòl.
Reakshon preliminar despues: Un 'mi' a mata sinku yu di pushi i tòg nada no a kambia. E título no ta bini bèk den e kuenta literalmente (meskos ku na e poema). E pasashi mas remarkabel ta e deskripshon di e matamentu. E ta horibel. Kon hende por hasi esaki? Persona prinsipal ta e 'mi', e kontadó. E tempu den kua e kuenta ta tuma lugá ta algun ora, for di atardi te den anochi (e tempu kontá ta poko mas largu, esaki ta kontené tambe e 'awe mainta' dje matamentu). E lugá ta restringí na e kaya unda e 'mi' ta para i kana. Tema ta: Nada den bida no a kambia maske 'mi' t'e ladron di mas grandi. E tema akí tin koherensha ku esun di e poema. (kriterio komparatístiko)

o Profundisashon
Kiko e título ke men? UN BUTISHI BASHI ta loke ta sobra ora e alkohòl ku tabata e kontenido a kaba. E ta metáfora pa kos inútil, sin balor, den e kaso aki bida sin balor i e ta siñalá na bebedó di bibida. Su zonidu ta mashá poétiko, ku aliterashon, asonansia i ritmo.
1. Promé palabra: Mi. Foko ta riba e 'mi' mesora. Den e kuenta tambe e 'mi' ta e personahe prinsipal. Lesadó ta mira mundu ku wowo di e 'mi'. Promé frase tin humor, ta munstra ku e 'mi' ta bai kontra 'regla'. Promé frase mesora ta promé alinia.
2. Den di dos alinia 'mi' ta tende kombersashon di dos muhé. Humor atrobe: 'Nan lep no ta keda para ketu ni un momentu.' Nan ta papia tokante mata kasá.
3. Den di tres alinia 'mi' ta opservá un kachó i su reakshon riba un polis. 'Ladron' tin konekshon ku promé frase (hende ku no ta tene nan mes na regla) i ta mustra dilanti na di nuebe alinia (...awor aki tur hende mes a bira ladron. Ami t'e ladron di mas grandi,...)
4. 'Mi' ta move den alinia kuater, pasa dilanti misa: konotashon ku edukashon religioso, esta katóliko. Loke religiosonan a bisa e outor, ta hunga papel importante den sobrá obra di Marugg. Nan tambe tin lei, i si bo ta mal mucha Dios òf Su Asistentenan lo kastigá bu. 'Mi' ta hari (humor) ora e pensa ken ta bai shelu.
5. Alinia sinku ta konsistí di un frase so: e mester ta mashá importante. Berdaderamente 'mi' ke haña sa ken por bai shelu?
6. Atrobe un frase pa un alinia: A bira anochi. Alinia pa marka tempu. Lesadó ta kuminsá ripará ku 'mi' ta burachi, pasobra 'mi' no a sinti ku a bira sukú kaba.
7. Atrobe un frase pa un alinia. E kuenta ta skirbí pa un poeta. Asina bon konsiderá el a uza su palabranan, asina bon strukturá e obra di arte ta.
8. 'Mi' ta hasi otro kos ku no tin mag: 'benta e sigaria door di jalusi di un kas'. Introdukshon di otro tipo di ladronisia: preis di sigaria a subi.
9. Den alinia nuebe klímaks di ladronisia ta bin: mata bida. Konotashon ku alinia dos: E muhé yòn tin gana di tin yu. E gana ta ripití den alinia kuater, anto nèt e persona aki no ta bai shelu segun 'mi' 'pasobra e no por muri ainda: e tin gana di tin ju.' Ke humor marga, kasi sinismo!
Deskripshon hororoso di matamentu di sinku yu di pushi. Ku klímaks. Kada siguiente yu ta muri mas kruel.
10. Katársis. 'Mi' no por wanta tenshon mas. E ke yora i ta kanta. E ta dal un kansion, manera e kachó (alinia tres) ta kuminsa grita di remata. Kansion masha straño mes. E kantika tin kuater verso. E ta meresé análisis riba su mes, ku ta fuera di e tarea aki. Djis algun remarke: e tin repitishon, enumerashon i klímaks. Kada siguiente verso ta konta un pia ménos, ora nos ta konta e tres punto den verso kuater tambe komo un pia.
[Ta uza palabra 'mucha'. Un di e temanan di Marugg ta e mucha hòmber ku a muri.]
Manera den alinia kuater e muhé ta kanta tambú na misa, 'mi' tambe ta kanta tambú. 'Mi' por bai shelu?, ami, lesadó ta puntra mi mes. Pero 'mi' no ta ekspresá esaki. Loke 'mi' si ta bisa: M'a mata sinku ju di pushi i tog mada (sèc) no a kambia. Tur kos a keda meskos; ... nan tur ta bibu ainda. Asta mi mes ta bibu ainda.
11. E delaster frase (sea: Asta mi mes ta bibu ainda) ta habri delaster alinia. E alinia aki tin dos orashon. E otro ta: Pero esta fuma mi ta awe nochi! E 'mi' ta asombrá ku e ta bibu ainda, maske e ta konsiderá su mes e ladron mas grandi.

o Balorisashon final
E kuenta akí ta arte. Outor ta artista. E obra ta kuadra ku tur lei di ta arte. Meskos ku den e poema, den e kuenta aki tambe ta konta ku loke Martinus Nijhoff a skirbi: "Lees maar er staat niet wat er staat." Por tradusí esaki na dos manera: "Lesa, pero no ta para loke tin pará", òf "Lesa numa, no ta para loke tin pará". Tur dos manera ta aplikabel pa bon arte. Ounke e kuenta tin deskripshon hororoso di kon 'mi' ta mata sinku pushi yòn, bou di superfisie mi ta sinti ku mi ta identifiká ku e 'mi'. Anto ku e 'mi' ta djis hasi e akto pa buska kon leu e por bai kontra regla, prohibishon i lei pa eksperensiá ki ora kos ta kambia, sanshon i fuku ta bira bèrdat.
Mi mes tambe, ora mi tabata hóben, a fantasiá di mata bida di bestia, pues mi ta rekonosé e heful. Ta proseso paradòksal pa apresiá bida mas.
E ta arte pasobra ounke mi no gusta parti dje kontenido, e ta asina bon skirbí ku mi gusta les'é si. Mi ta bai lesa mas di Tip Marugg, pasobra mi a ripará ku kada bia mi ta deskubrí otro kos. Por ta mashá bon ku pa mi 'leesdossier' mi ta bai lesa analisá su dikshonario erótiko.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten