woensdag 30 september 2009

E biahenan di Miguel Vicente Pata Kayente (Orlando Araujo)

A Deskripshon

Título: E biahenan di Miguel Vicente Pata Kayente
Outor Orlando Araujo
Original na papiamentu no
Traduktor Rose Marie Méndez-van der Meulen
Género prosa, buki pa mucha
Aña di publikashon 2004
Editorial FPI (Fundashon pa Planifikashon di Idioma)
Edishon promé; na enkargo di Ini Statia den kuadro di Proyekto Tradukshon Literario
ISBN 99904-2-060-9
Kantidat di página 92
Ilustrashon? si
Ilustradó: Meylin Saldivia
Portada dilanti Título, nòmber di outor, ilustradó i editorial, un pintura (for di den e buki, p. 42-43, pero reflehá i yená ku koló pa Ariadne Faries) di Miguel Vicente ku ta tene e master di un barku ku tur dos brasa, e ta para riba un pia ku sapatu, e otro pia ta pia abou, hisá den laria pa tene balansa, el a primi sera su dos wowo
Portada patras E pintura ta sigui, resúmen di e kontenido di e buki
Kantidat di kapítulo 6
Índise no

Biografia kòrtiku di e outor:
Orlando Araujo (1927-1987) tabata un eskritor i ekonomista venezolano ku a destaká komo naradó, poeta, ensayista, krítiko literario i periodista. Na 1975 el a risibí e Prmio Nashonal di Literatura.

Bibliografia di e outor:
Los viajes de Miguel Vicente Pata Caliente (1977), El niño que llegó hasta el sol (1979), Cartas a Sebastián para que no me olvide (1988) i El niño y el caballo (1988).

B Profundisashon

Motibu di eskoho
Un buki di e pakete di alumno di MIL, un buki na papiamentu di FPI.

Espektativa
Mucha i kolega ta bisa e ta basta laf, pero konosiendo FPI e mester tin diferente la.

Promé frase
Esaki ta historia di Miguel Vicente, un chabalitu limpiadó di sapatu, ku tabata gusta kana keiru i kòmbersá ku tur hende.

Último frase
E gritu tabata asina largu, ku el a subi seru, traspasá nubia, krusa laman i yega te na e reino serka di e palu solitario.

Tema
Ni maske kon pober bo ta, bo por alkansá soñonan realístiko ora bo por konta riba i konfia forsanan di naturalesa, manera riu i kabai.

Personahenan
Miguel Vicente, un chabalitu limpiadó di sapatu ku no ta bai skol. Den su bario nan tabata yam’é Pata Kayente. E tabata biba riba un seritu yen di kasita, banda di Caracas. Ora e no tabata lombra bota, e tabata flùit, dibertí, batiendo riba su kaha komosifuera ta riba un tambú e tabata bati. ‘Miguel Vicente Pata Kayente, bati bo kaha i yama kliente.’ Semper e tabata mustra kontentu. E tin wowo bibitu i un kara chikitu, brùin i djispou. [Masha tempu su tata a bai for di kas... E tabata kòrda solamente ku un atardi su mama a bis’é ku un señor ku tabat’ei, tabata su tata i nada mas, Miguel a lubid’é i e no tabata sinti su falta (p 13).] E no sa lesa. ‘E tabatin dos gran amigu, dos amigu ku ningun hende na mundu no tabatin: un biehita ku tabata papia ku riu i ku tabata sa tur loke riu sa. Anto un kabai pretu ku rabu blanku, asina grandi i fuerte, ku si e lanta para riba su patanan di patras, e por a dal su kabes kontra shelu mes i bini abou bèk ku un strea pegá na su frenta pretu’ (p. 84). E por tin un 8 aña asina di edat, sigun mi.

E señor di Kongreso asina gordo i asina sabí, ku a yega di papia kuné di ‘sparmentu’ (p. 18).

Su mama (sin nòmber). ‘Miguel no tabata spera ku ningun hende lo a yud’é pa e hasi loke mas e tabata deseá den su bida. Niun hende, ni sikiera su mama ku tabata biba den e kasita ayá, malu manera su kurpa tabata i kehando di su mala suerte i di e miseria ku nan tabata biba aden (p. 13). Ora mama ta deskubrí e bleki ku e sèn di spar: ‘Tata dushi, tabata algu teribel! Ora Miguel a bolbe kas anochi, el a haña su mama mashá rabiá mes, asina rabiá ku el a gara su man i dun’é un halá di sota ku un faha bieu. Despues el a grita yora bisa ku su yu ta gañ’é, ku e ta un malagradesido, ku e mes tabata hasi asina tantu sakrifisio i sufri, pa e tabatin un yu ku no ta stim’é (p. 17).
Un dia su mama a bira mas malu ku kustumber. El a keda na kama i e no tabata kome ni esun tiki ku el a kustumbrá di kome. Bisiña a hib’é hospital (p 25). Despues di esaki nos no ta lesa nada mas di dje.

Su ruman biahero (sin nòmber), ku tabata biaha semper den seru, sabana i siudat. Ora nan mama a bai hospital, el a bai sòru pa Miguel. Asina a sosodé ku Miguel a kuminsá biaha (p.25).

Un pober buraché kurpa chikí (p 8) ku tabata kere ku pa motibu di su bisio Dios a manda Miguel Vicente pa kastig’é (p. 12)

E señor ku a dun’é un buki E biahenan di Marco Polo, e eksploradó famoso di Venezia, ku tabata biba di 1254 te 1324 ku a ‘deskubrí’ China.

E riu(nan) ta papi hopi ku Miguel. Miguel tin e abilidat di por tende riu papia. (kapítulo 2)

Kapitan di e barku ‘El Siete Mares’ ta konta Miguel istoria di un gran pirata ku tabata namorá di un reina.

Doño di e penshon di pueblo den Andes unda Miguel ta hospedá. E doño akí ta un muhé flaku ku un frèt masha grandi mes.

Cometa, un kabai masha grandi, pretu ku rabu blanku, di señor Hues. E hues so por a subi Cometa. E ta kere, pero Pata kayente tambe por (p 89). Ora Cometa ku Miguel a bai kore henter un anochi i nan a regresá e hues a pone òrdu ku Miguel Vicente mester bai leu ku su ruman hòmber.

E maestra di un skol serka di e penshon ku por papia ku kabai. E maestra sa Miguel su nòmber pasobra e kabai a tende esaki di e riu ku a tende esaki di Miguel mes. Miguel ta sera amistat ku e biehita.

Desaroyo di karakter
No ta aplikabel pa e kuenta akí.

Tempu
1) E kuenta ta tuma lugá den tempu moderno, di awendia, por ta den añanan setenta, por ta den e aña akí.
2) E ta dura algun luna.
3) Mi a les’é den un fin di siman i a tuma mi un dos anochi asina mas pa hasi anotashon.

Lugá
Caracas i besindario, laman entre La Guaira i Margarita, e riu Orinoco i un pueblo chikitu den Andes.

Konflikto
Miguel no tin moda pa kumpli ku su deseo.

Solushon
Ora su mama a drenta hospital, Miguel a bai kompañá su ruman hòmber na (riba?) su biahe di trabou. Ku forsa di su imaginashon i den realidat e ta biaha hopi, prinsipalmente riba riu.

Estilo
Poétiko filosófiko: Un poeta ta un mucha grandi ku ta deskubrí mundu i un riu ta un deskubrimentu di awa, ku poeta ta gusta mashá. ... riu ta maestro di biahe i sanger noble di e benanan di Dios, ku ta alimentá laman i nubia (p. 58). E outor ta kompará riu ku kabai: Un gran kabai, yu di e serunan, tabata kore bai laman di dia i anochi, anochi i di dia. Un gran kabai pretu den anochi (p 63).

Perspektiva di kontamentu
Na kuminsamentu ta parse e perspektiva di terser persona singular ‘E’, pero despues ta resultá e perspektiva di e outor ku sa tur kos.

Resúmen di kontenido
Kapítulo 1 Miguel Vicente Pata Kayente: nos ta será konosí ku e personahe prinsipal.
Kapítulo 2 E biahe maravioso: Den su soño Miguel ta biahe wantá na un tronkon riba lomba di un riu. E riu ta papia kuné: ‘Amigitu, si bo no ta kere den mi, lo bo no por biaha ku mi. Bo ke konosé mundu, pero ei mes bo tin miedudi kompañá mi. Si bo ke konosé loke hende por mira for di un karetera, bai numa, pero bo ta pèrdè un biahe maravioso.’ (p 33)
Kapítulo 3 Miguel Vicente i laman: Riba e barkitu ‘El Siete Mares’ entre La Guaira i Isla di MArgarita. ‘Esta un personita felis un barku ta! Esta liber i fuerte bo a sinti bo pará na su balustrada!’ (p 46)
Kapítulo 4 Pata Kayente ta deskubrí Orinoco: ‘Riu ta kaminda ku ta kana. Riu ta maestro di biahe i sanger noble di e benanan di Dios, ku ta alimentá laman i nubia.’(p 58). Tambe ta kompará riu ku un gran kabai, yu di e serunan ku ta kore bai laman di dia i anochi, anochi i di dia (p 63).
Kapítulo 5 Na kaminda pa El Dorado: Kapitan di e barku ‘El Siete Mares’ ta konta di pirata oropeo ku tabata bai buska oro den e tempu di kolonisashon.
Kapítulo 6 Kon Pata Kayente a siña lesa sintá riba e kabai di Marco Polo: Aki Miguel ta sera konosí ku su dos gran amigunan. Ounke Cometa no ta e kabai di Marco Polo, Miguel ta disidí ku Cometa ‘a nase den e reino di e palu solitario. T’abo tabata e kabai di Marco Polo i awor bo ta di mi.’

Aplikabilidat pa enseñansa
Hopi mucha ta haña e buki akí laf, pero si dosente por mustra riba e poesia i filosofia di bida den dje, e poder di imaginashon positivo, e poder di opservá forsa di naturalesa, di riu, i kon esaki por lanta amor pa founa i flora i bida i balor propio, e chèns ta grandi ku alumno lo apresiá e buki presioso akí.
 Laga nan buska tur riu menshoná na p 58 pa konta algu di nan.
 Laga nan pinta un esena di e buki.
 Por diskutí tokante forsa di soño; soño realístiko i irealístiko.
 Por papia tokante pobresa (di plaka) i realisashon di deseo di bida.
 Por splika metáfora i traha na un proyekto di poesia.
 Laga nan prepará i presentá algu tokante Marco Polo

Remarke òf pregunta
Kiko a pasa ku su mama?

C Balorisashon
Un buki presioso ku ta siña norma i balor kreativo di bida, un buki alabes spiritual i realístiko. Bon pa mucha ku ta gusta soña, alumno poétika i mucha materialista.

Catalino Bocachica (Luis Darío Bernal Pnilla)

A Deskripshon

Título: Catalino Bocachica
Outor Luis Darío Bernal Pinilla
Original na papiamentu nò
Traduktor Mariselle Bermúdez, Fundashon Planifikashon di Idioma
Título original Catalino Bocachica (spañó)
Género prosa, literatura hubenil
Aña di publikashon 2004
Editorial Fundashon pa Planifikashon di Idioma
Edishon promé
ISBN 99904-2-061-0
Kantidat di página 58
Ilustrashon? si
Ilustradó: Carlos Alfonso Bernal Pinilla (famia di outor?)
Portada dilanti nòmber di outor, ilustradó ku editorial i título ku ilustrashon di mucha hòmber (personahe prinsipal) na kosta. Ademas ta mira shelu ku nubia, laman, santu di laman, palu di koko i parti di un fòrti.
Portada patras algun frase tokante outor i premio literario ku el a risibí.
Kantidat di kapítulo 12
Índise no tin

Biografia kòrtiku di e outor:
Luis Darío Bernal Pinilla (Colombia) ta abogado, eskritor, poeta i krítiko. E tin un postgrado den siensia polítiko, ekonomia i relashon internashonal. E ta promotor internashonal di lektura i asesor editorial riba tereno di diseño i elaborashon di teksto eskolar pa lenga i literatura. El a risibí premio nashonal i internashonal pa su obra, entre otro pa novela, kuenta, poesia i ensayo.
[fuente: e buki mes]

Bibliografia kòrtiku di e outor:
Na 1979 el a risibí ‘Premio Nacional de Novela Infantil’ pa Catalino Bocachica. Na 1999 su novela Fortunato a risibí un Menshon di Honor’ pa e ‘Premio Nacional de Literatura Infantil Colcultura’.
[fuente: e buki mes]

B Profundisashon

Motibu di eskoho
Esaki ta un di e kuater bukinan ku Fundashon pa Planifikashon di Idioma (FPI) a saka den e kolekshon ku alumno di 1ste ku 2de di MIL tin den nan boekenpakket. Esaki ta obligatorio pa nan lesa.

Espektativa
Mi a tende ku e no ta apelá na nos muchanan, pasobra 1) e ta infantil, pa mucha di skol básiko i 2) e ta di un pais straño, e mucha no por identifiká ku kontenido ni deskripshon di paisahe òf situashon. Ora mi ta mira e ilustrashonnan mi ta inkliná pa sigui e promé argumentashon.

Promé frase
Ku wowo lombrante manera dos gota di stabachi i un dushi sonrisa koroná pa un kareda di djente blanku blanku, Catalino tabata kore pa yega na e kioskonan trahá di ramakoko yen yen di turista tur na piká di sangura.

Último frase
Su amigunan a bula riba dje, his’é na su pianan i forma un pirámide formidabel di mucha chikitu miéntras Bayena a subi rin, sakudiendo na laira e faha plateá di kampeon: E KAMPEON DI BOCACHICA.

Tema
Por realisá soño ora bo ta perseverá, ku esfuerso i kurashi.

Personahenan
Personahenan prinsipal
Catalino, nasí na Bocachica, di diesdos aña, kisas diestres, kabei tur na krùl. El a pèrdè su mama algun aña pasá (p 11) ora poko hòmber a sekuestrá su mama. Na página 54 nan ta yam’é Catalino Bocachica, ya ku el a meresé nòmber di e lugá na kosta ei komo ‘fam’.
Tio Pepillo, inspektor di Turismo na Bocachica, (p 13) a hisa Catalino for di playa e anochi ku su mama a disparsé. (p 18). A yega di purba su suerte komo bòksdó, te asta nan a yam’é Pepillo Bocachica (p 25) pero enbano. E tin un wowo di glas (p 26)
Bayena, un fabrikante di bòksdó, ora su wowo kai riba un mucha, e tabata push’é dilanti i hasié kampeon. Ta di esei e tabata biba.(p 51). E tabata di Cartagena, masha gordo mes, manera tres hòmber mará na un faha plateá (p 29), semper bistí na blanku, ku un dashi masha hanchu ku flor di tur koló, ku e tabata kita únikamente ora solo disidí di kima ku tur su furia riba Bocachica. E tabatin un bigoti pretu grandi ku tabata tapa mitar di su kara.Su brel di glas skur tabata tapa e otro mitar di su kara. Semper e tabata bini kompañá pa tres hòmber gordo. Su stèm ta ronko i potente (p 48).
E Bòksdó di Luna, tambe konosí komo ‘e entrenadó mágiko’, ‘e bòksdó pretu’ i ‘su amigu’.

Personahenan sekundario
Repe, piskadó (p 23)
Pepe Lucho, entrenadó di Tio Pepillo (p 23)
Carmelito, mihó amigu di Catalino (p 53) ounke nos no ta lesa nada mas di dje.
Otro amigunan ku nos ta haña nòmber di dje sin mas deskripshon ta: Pambelín, El Rocky, Mochilón, Carecaballo, Pasualín, Caracolito (p 9)
tambe tin amigu anónimo: ... i e otro amigunan di Catalino... (p 9)
Dòkter Pantojita, ku ta atvertí Tio Pepillo.

Desaroyo di karakter
Ya ku e novela akí ta masha kòrtiku, no tin desaroyo di karakter.

Tempu
Algun luna, promé ku novèmber i desèmber. Sin aña. ‘Awendia’.
Mi a les’é, kab’é den dos ora.

Lugá
Bocachica, un bahia di Colombia. Hopi aña pasá e galeonnan mahestuoso di e spañónan tabata drenta e awanan di Bocachica. Manera dos gigante di piedra e fòrtinan di San Fernando i San José, na forma di tengla di kangreu monumental, tabata sera entrada pa Bahia di Cartagena. (p 7/8)
Playa di Sùr, un lugá desolá, bunita i yen di misterio, ku tabata keda na e otro banda di Bocachica. (p 37)

Konflikto
Catalino ta biba sin mama (ni tata), pasobra kriminalnan a sekuestr’é. Pa e bai buska su mama e tin mester di plaka. E chipichipi ku e ta gana ku su kenshi pa turista no ta yud’é.

Solushon
E ke purba su suerte ku bòkseo. E ta trein masha duru i e ta logra bira kampeon di Bocachica. Asina Bayena ta tum’é den su fábrika di bòksdó.

Estilo
Poétiko – ku fantasia. ‘Un bòksdó bistí na luna’ (p 40). ‘Un anochi nublá a pèrdè na horizonte’ (p 11) ‘Ora su kurpa briante bula na awa i su brasanan delegá koló di bròns manera rema nèrvioso lanta e olanan, awa tabata hala un banda pa Catalino pasa.’ (p 8)

Perspektiva di kontamentu
Un echadó di kuenta ku sa tur kos.

Resúmen di kontenido
Catalino di Bocachica ke bira bòksdó pa haña su mama bèk, ku kriminalnan a sekuestrá. Ora su entrenadó ta bira malu, e tin ku praktiká su so. Ku yudansa di e bòksdó bistí na luna Catalino ta bira kampeon.

Aplikabilidat pa enseñansa
Ademas di lesa pa lesa e buki akí, e ta sirbi pa studia gramátika i amplia vokabulario. Den un artíkulo chikí lo mi profundisá esaki.

Remarke òf pregunta
Algun ilustrashon no ta kuadra ku e teksto. Por ehèmpel e teksto ta deskribí Bayena ‘masha gordo mes’ i ‘semper bistí na blanku’ (p 29) pero e pintura (p 30) ta pint’é komo un hòmber di postura basta normal i bistí na shinishi (òf un koló lizu), ademas segun e teksto ‘Semper e tabata bini kompañá pa tres hòmber’ (p 29) pero e pintura ta mustra dos so; teksto ta papia di e bòksdó pretu (p 43), e ilustrashon (p 42) sinembargo ta pint’é blanku.
Kon pisá un piano ta? (p 23): ‘Tur atardi, despues di trabou, mi tabata bai ku mi piano na Boxer...’ [Piano ta sinónimo di keyboard?]
Kiko ta ‘djente di katuna’? (p 8)
Tin skirbí laria (título 3) i laira (p. 56). Tur dos variante ta ‘standardisá’?
C Balorisashon
Bunita. E vokabulario ta riku, e idioma ta poétiko. E kontenido di e kuenta ta konstruktivo.

Sinfonia di speransa (Luis H. Daal)

A Deskripshon

Título: SINFONIA DI SPERANSA
Outor Luis H. Daal
Original na papiamentu si
Género Poesia
Aña di publikashon 1975
Editorial Editorjal Lusafé, Kòrsou
Edishon promé
ISBN no
Kantidat di página 120
Ilustrashon? no
Portada dilanti djis lèter
Portada patras nada
Kantidat di kapítulo 4 parti
Índise pág 117 -120

Biografia kòrtiku di e outor:
Luis Henrique Plácido Daal (Kòrsou, 13 di mart 1919 – ’s-Gravenhage 15 di aprel 1997), tabata traha den periodismo (por ehèmpel komo radaktor na La Prensa). A biba na Spaña i tabata traha na Antillenhuis na Hulanda. Ta uza papiamentu i spañó komo vehíkulo pa ekspresá. A risibí Chapi di plata na 1984.

Bibliografia di e outor:
prosa: Viajar i escribir, Palabras íntimas, 1951; Estampas españolas, 1951 - radionovela: Lorna, mi yu ku mi, 1961 - poesia: Kosecha di maloa, 1963; Ku awa na wowo, 1973 (segun Kadans ta 1971); Sinfonia di speransa, 1975 (segun Kadans ta 1973); Na ora oradu/Te juister stonde, 1976, esaki ta un florilegio, antologia di su obra, introdusí i tradusí pa Fred de Haas.
Henry Habibe a saka un buki tokante dje: De spirituele opgang van een Curaçaose dichter (1997).

B Profundisashon

Motibu di eskoho
Ora m’a lesa algun poema di dje, m’a gusta su spiritualidat filosófiko. Segun Pa Saka Kara Luis Daal a bisa:
‘Ora mi usa e palabra Dios, mi no ke men un dios vinkulá na un religion. En bèrdat mi ke men forsa original, e punto kaminda nos tur mester haña nos orígen. Forsa original ta inspirá tur hende, e ta hasi hende bira hende.’ (tomo I, p 152)
Esaki a buta mi skohe e tomo Sinfonia di speransa.

Espektativa
E lo trata alabes su amor pa Kòrsou i su disgustu pa e kurasoleño, na un manera optimista.
E hispanista Luis Daal ta un neoromántiko, sigun Cola Debrot ku ta sigui splika ku literatura ta fasiná Daal i e ta mir’é komo invitashon pa sali na biahe di e naturalismo den Altá Mayó òf e realismo den Palabras Intimas pa e partisipashon panteista ku e elementonan di naturalesa den Ku awa na wowo i Sinfonia di Speransa.

KONTENIDO
Promé frase
Título di e promé poema ta Rekwèrdo. Su promé frase ta:

Mi wowo tá burachi di bo lus,
Kòrsòw, poema di koló sublime!

Último frase
Último poema ta yama Apokalipsis di kua e último frase ta:

Awó den planta di mi man
tin un pjedra liso i perfèkto
ku den su kweru tin grabá
e nòmbr nobo di un hòmbr
ku a lucha, a vense i a triunfá
i ku, porfín, tá un ku Lus!

Tema
Por stima Kòrsou pa medio di poesia, maske kon skur e habitantenan por ta.

Personahenan
Ta blo ‘Mi’ ku Kòrsou, ku énfasis riba Tera, Awa, Bjentu i Lus di Kòrsou. Kasualidat ta ku outor ta buska Lus i nòmber di e outor ta Luis. Kambia su lèternan den Lusi i e ta bira e persona ku ta bria.
Kada biaha ku outor ta skirbi nòmber di un elemento ku kapital e ta referí na Dios, forsa Kreativo den universo.

Desaroyo di karakter
Mas mihó no ta papia di desaroyo sino di e zoyá entre negativismo i speransa fuerte den desaroyo positivo di e Mi. E Mi sa ku kon duru bida por ta, tin lus na horizonte. Mira e último estrofa di e poema Spada di mi boka (p 41):

Kontra inhustisja,
kontra ultrahe i odio,
ami lo lucha
i vense un día,
pasobra lo mi bringa
kontra nan ku spada
bibu di mi boka
i defendemi ku eskudo
di un gran Amor...


FORMA
Tipo di poema
Forma liber. Tin poema di un strofa, tin di dos, tres òf mas. E kantidat di verso pa strofa ta varia. Pa mi no ta kla si e kantidat di strofa (o verso) ta nifiká algu. Por ta ku Daal ta uza misterio kabalístiko (e ta menshoná esaki den e promé parti)? Mi no sa. Loke si ta kla ta e repartishon di strofa, dikon tin mas ku un den un poema si esaki ta alkaso.
Den e di tres parti, Scherzo Mi so ku Bjentu, tin un soneto, Sunú. Den e último parti, Finale Mi so ku Lus, tin asta seis soneto i un rondel. Ta parse ku mas haltu e Mi ta yega den su subida ménos liber, mas antiguo e forma di poema ta bira.
Título ta suponé ku tin repartishon den kuater parti. Sinfonia ta un piesa di muzik ku normalmente ta konsistí di kuater parti; hopi biaha un allegro fuerte i yen kandela, un adagio tierno, sea kariñoso sea tristu; un menuetto chistoso i un rondo finale alegre. E tomo di bèrdat ta partí den kuater.

Metro/Ritmo
Prinsipalmente ta yambo di sinku pia. Pero tambe tin hopi di kuater pia i ménos, algun biaha versonan ta konta 6 pia. Aki aya tin variashon entre yambo i trokeo. Mi no por a saka afó dikon Daal ta preferá yambo di 5 pia. Remarkabel ta ku pa e título e ta uza un trokeo di kuater pia.
Ora ta hasi e versonan zona, por tende un ritmo fuerte.

Rima
No tin rima final, no tin mashá aliterashon, si tin asonansia, pero ritmo ta e aspekto poétiko ku ta sobresalí.

Skucha na página 83 den e parti Mi so ku Bjentu

Soño di poeta

Loke mi ke tá ser poeta, bèrdè,
ma no ’asidó di vèrso di okashón
ku vèrsonan koló di rosa,
ku baba di trastería vil
ta kologá na punta di mi vèrso;
palábranan bunita ma bashí,
sin ni’un sustansha ni mensahe.

Loke ami ke tá kombiná
inspirashón di artista ’i bèrdè
ku inkjetut pa nos ajera,
nos awe i nos mañán-Dios-ke
i pa mi vèrsonan obliga mi mes
i hinter nos pweblo pensa, meditá
pa, riba ala di mi poesía,
nos lanta for di swela,
bula líbr den un shelu limpi
i di e manera ej nos topa un día
ku nos “nos mes” den mundu
líbr di nos mes Alma!

Unidat entre forma i kontenido
Ounke e tipo di poesia ta liber tòg por bisa ku tin unidat. Kada poema riba su mes ta trata un aspekto di e tema sentral. Kada poema ta un unidat riba su mes. Si e poema ta kontené mas ku un strofa, e strofanan tambe ta deskribí, ekspresá un parti akabá di e totalidat.
Tambe tin unidat entre e título i e kuater partinan. E tomo ta un sinfonia ku ta eksistí di kuater parti. Bon, tin un preludio tambe, pero esaki no ta poesia, esaki ta un prefasio, un introdukshon di e outor. Den esaki e ta invitá lesadó pa kompañ’é den su biahe di subida:
“desde nivel di Tera, kaminda ansestralmente nos ta ankrá, te na región etéreo di Lus puru, despwés di a purifiká nos sintimentu, nos mes, pasando pa klaridat di Awa i animá pa rosea di Bjentu.” (p. 11)

Perspektiva di kontamentu
For di e ‘Mi’. Na página 7 ta skirbí:
PRELUDIO Papjando ku mi mes
ADAGIO Mi so ku Tera
ALLEGRO Mi so ku Awa
SCHERZO Mi so ku Bjentu
FINALE Mi so ku Lus

Resúmen di kontenido
Tin 76 poema na total, partí di e siguiente manera: 22 den Adagio (Tera), 18 den Allegro (Awa), atrobe 22 den Scherzo (Bientu) i 14 den Finale (Lus).
E ‘Mi’ tin hopi amor pa Kòrsou, ounke esaki tin su faltanan i bisio. Tera seku a stòp di pari, pero den temporada di awa tin hopi koló di flor.
Dios inmenso ta Laman sin fin i Fuente puru. Un gota di awa ta spil di alma ta wowo di Dios. Laman, tera i bientu ta kuna i graf n’e mesun tem’. (p 67)
Morto i bida ta partinan negatif i positivo di mesun kos. Ku ousteridat, trabou i sakrifisio (p. 82) salbashon ta bini.

Aplikabilidat pa enseñansa
Por duna hopi enkargo, manera:
• Analisá, produsí i graba e radionovela Lorna, mi yu ku mi;
• Kompará e Dios den su poemanan ku e Dios ku abo konosé;
• Buska e poemanan ku ta trata poesia i analisá nan;
• Traha un lista di palabranan deskonosí, antiguo òf difísil den idioma di Daal i traha un glosario di nan;
• Konta kuantu biaha Daal ta uza e palabra sunú (òf kuantu biaha e Mi ta yora) den e tomo akí i traha un ensayo riba dje;
• Buska data biográfiko i bibliográfiko i hinka esaki den otro den forma di un tarea;
• Buska kuater enyambamentu fuerte i splika nan;
• Buska bintiun metáfora mas banda di p.e. un seru lesma, e seru chinu pa magia di solo a para bira e klòmpi di oro (p 26)
• Buska informashon tokante sinfonia i splika e título;

Remarke òf pregunta
Tin algun poema ku mi no ta komprondé dikon el a sali den e parti ei i no den un otro. P.e. Spada di mi boka (p 41) ta aparesé den parti I (Tera), sigun mi e por para sin duda den e último parti (Lus). Mi so ku Bjentu (p 76) ta aparesé den parti III (Bjentu) ounke pa mi e por a aparesé den e repartishon di Lus.
Mayoria biaha outor ta buta balansa entre dos ekstremo di un fenómeno (Morto/Bida, Lus/Sombra) pero den Maishi den kunuku (p 39) outor ta irealístiko, muchu romántiko: tá tristu ku bo bunitesa meste kaba/ ora machete di utilidat/ den man di hàmbr lo kòrtabu ... matando asina ritmo i bunitesa/ dje grasja di bo ola bèrdè den kunuku. (p 39, 40)
Mi ta konsiderá Daal un polo opuesto di Tip Marugg.
C Balorisashon
Mi ta gusta e tomo akí mashá pasobra e ta mustra un hende spiritual ku ta buska solushon pa opstákulo den su kaminda di bida en bes di keda para i keha na un manera egoista. E ta mira e pakiko spiritual di opstákulo pa por krese i desaroyá.

P'e flor pèrdí, It's too late now (Louis Philippe Römer)

A Deskripshon

Título: P’e Flor Pèrdí, It’s Too Late Now
Outor Louis Philippe Römer
Original na papiamentu si, outor mes a tradusí na ingles.
Género poesia
Aña di publikashon 2004
Editorial no tin otro ku e outor mes
Edishon promé
ISBN 99904 0 561 1
Kantidat di página 59 na tur, ma 21 ta kontené papiamentu
Ilustrashon? no
Portada dilanti título etc ku un potrèt di ? un flor? Diseño di Jenilva Coffie-Alberto, imprimí na dos koló: kòrá i pretu.
Portada patras informashon skirbí tokante outor i kontenido
Kantidat di kapítulo no ta papia tokante kapítulo, e tomo akí ta konsistí di djes parti
Índise si, e ta yama Contents (p4-5)

Biografia kòrtiku di e outor:
Louis Philippe Römer a nase na Kòrsou den aña 1984. E ta studia siensianan sosial na universidat di Utrecht, Hulanda.

Bibliografia di e outor:
El a skirbi hopi kaba pero semper pa su mes. Esaki ta su promé publikashon pa otro hende por lesa.

B Profundisashon

Motibu di eskoho
Ta sali asina tiki tomo di poesia literario, ku mi ta purba kumpra kada edishon

Espektativa
Habrí, pasobra mi no konosé e outor akí ainda.

KONTENIDO
Promé frase
Un lagadishi a bai drumi
Rib’un kadushi,
Kere ku ta piedra kayente dushi
Ku e por sosegá riba dje. (p.6)

Último frase
Esei ta n’abo, lektor. (p.58)

Tema
Kòrsou por ta un flor pèrdí, pero tin mas flor pendiente.

Personahenan
E ‘mi’ ta un hóben ku ta mira rònt di dje den sosiedat kurasoleño, e ta studia hende i e ta pensa, filosofiá.
Su pi’e ohochi invisibel
Un ‘bo’, amante
Lagadishi

Desaroyo di karakter
Esaki no ta aplikabel.

FORMA
Tipo di poema
Nan tin forma liber, algun ta kuarteto.

Metro
Metro ta liber, ounke aki aya e ta apliká yambo:
I stroba Karnaval,

Nos barku di belá. (p.8)
Akí por nota kon e outor gusta hunga ku (nifikashon di) palabra. Tambe kon sivilisá, lèterá e ta. E ta hasi hopi referensia na literatura mundial.

Rima
Tin aliterashon [pone pia riba tera/bini bei paga tinu (p.26)], tin rima final [realisá/sumpiñá; sumpiña/su pia; inosente/serpiente (p.6)]. Por mira (i skucha) si kon e outor ta hunga ku diferente tipo di rima di su lenga.

Unidat entre forma i kontenido
Wèl, si, e forma ta liber, kontenido tambe ta liber.

Estilo
Di un hóben ku a lesa hopi i por hunga ku esaki. Ke men tin hopi nivel ku lesadó por deskubrí i disfrutá di dje.

Perspektiva di kontamentu
E ‘mi’.

Resúmen di kontenido
E ‘mi’ ta mira un mundu dekaí rònt di dje. Un ruman di alma ta bin busk’é ku su nave espasial i e ta haña i pèrdè un amante. E no ke para ketu na e opservashon di dekadensia, sino motivá lektor ku su fe pa trese kambio i muha, kuida e flor yamá nos mundu p’e por sigui krese i floria. E órden di e tomo ta importante, e poemanan ta konta un kuenta kronológiko di un búskeda di un hóbensitu.

Awor mi ta elaborá ’n tiki mas riba e djes partinan.
(1) Inosente
I. E lagadishi
un lagadishi inosente a bira un temeroso serpiente.
II. Kositu
no tin lugá pa inosensia den e mondi aki.
III. Warwarú
e pober hobensitu a hoga den su warwarú di pensamentu.
(2) Inosente Ainda
I. Androgynous White Orchid
ta na ingles
II. Galgamesh
ta na ingles
III. Kompañero
Mi tin un pi’e ohochi den nave espasial (invisibel pa otro)
(3) Preludio
T’Asina ta Bai Pèrdí
e ‘mi’ a bira un flor, kuid’é.
(4) Pèrdí, Tres Flor Marchitá
I. Ode to Pleasure
ta na ingles
II. Basora Pretu
e ‘mi’ ke purga mal influensia di e ‘boso’
III. Bo ta putrí
e ‘bo’ ta bestia morto, ma e Paloma Blanku no.
(5) Tres Poesia Antifonal
I. Amor t’un Para Morto
e ‘mi’ a bula bai laga e ‘bo’ ku a pari tur maldat atras
II. Lovers’ Folly
ta na ingles
III. Ianus
ta na ingles
(6) Merkado and the Fisherman Wiseacres
tur tres ta na ingles:
I. Merkado
II. Persephone’s Wish
III. Hate Machine
(7) Preludio pa Doló
Hende
hende no ta biba, nan ta djis eksistí, hende no ta stima, nan ta konta sifra
(8) Doló su Ruman Ohochi
I. Etnografia
kiebro entre e ‘mi’ i su supuesto pi’e ohochi
II. Mondi Straño
e ‘mi’ ke bai bèk su mundu, laga su ‘otro’ atras
III. Epifania di Shelu
e ‘mi’ ke uni ku su ‘otro’ den mundu di dje (di e ‘mi’)
(9) Doló Atrobe
I. Requiem: Pa E Kultura Bárbaro
No bebe pa lubidá, pa droga bida
II. No Kere Nan
e ‘mi’ ta sigui yora: pakiko bib’ asina?
III. Lagadishi so sa
No tin ku akseptá e Droga ku ta mata sintí, ta fe so tin mester
(10) Epílogo: Reflekshon
I. Kabritunan
Lamchi di Dios ta shi tur kabritu
II. Ya Ta Muchu Lat
No ta muchu lat, lesadó por skohe pa otro rumbo.

Shete di e partinan ta konsistí di tres sup-parti. E epílogo ta konsistí di dos so, komo si fuera outor no ta sera su tomo, pero ta laga e kambio den man di lesadó. E outor ta muchu yòn pa ofresé solushon, e ta marka su opservashonnan si.
Ta notabel ku tin mas poema ingles ku papiamentu, ke men ademas ku tur poema papiamentu tradusí tin poema originalmente kreá na ingles.

Aplikabilidat pa enseñansa
Pa halsa legria di lesamentu por laga alumno skohe entre tareanan manera:
• Buska informashon tokante
Gilgamesh (dikon outor ta yama poema (2)II asina?)
Persephone (kiko ta su deseo)
Epifania (dikon outor a skohe e título aki?)
• Pa sivilisá por puntra nan buska, skirbi ensayo tokante referensia di e outor, manera:
The waste land di T.S. Eliot
Le Petit Prince di Antoine de Saint Exupéry (Edward A. de Jongh a tradusí e buki akí na papiamentu)
The tempest di William Shakespeare (i Une tempête di Aimé Césaire, ku ta un reakshon karibense riba dje)
Les Fleurs du Mal di Charles Baudelaire.
• Tradusí e poemanan ingles ku no ta tradusí ainda
• Kiko ke men antifonal?
• Kiko outor ta pensa di katolisismo?
• Haña sa ta kua flor ta ilustrá riba portada
• Elaborá riba komparashonnan, relashon ku misa, religion i kristiandat.


Remarke òf pregunta
E tomo di poema akí ta publiká huntu ku Whisk di Lara Ghering, ku ta kontené poema na ingles, hulandes i unu na papiamentu so.

C Balorisashon
Un debut mashá bon, un poeta hóben prometedor.

Jopito (Monique Casimiri)

A Deskripshon

Título: Jopito
Outor Monique Casimiri
Original na papiamentu No, na hulandes
Traduktor: Rina Penso
Género buki hubenil
Aña di publikashon 2003
Editorial Fundashon Editorial Sembra Buki den koperashon ku uitgeverij ICS
Edishon Promé
ISBN 99904-0-508-5
Kantidat di página 62
Ilustrashon? Si
Ilustradó: Jerôme Bremmers
Portada dilanti Pintura di Jopito (?) banda di un pal’i koko na laman
Portada patras meskos. E buki akí ta un buki ku bo por bira, na e otro banda e buki ta na hulandes (e vershon original Joris)
Kantidat di kapítulo 20 (sin nòmber)
Índise No


Biografia kòrtiku di e outor:
Monique S. Casimiri a nase na Boneiru. Despues ku el a kaba Maria Immaculata Lyceum na Kòrsou, el a bai studia na Hulanda na PABO. Awor aki e ta traha na un skol di enseñansa spesial na ‘s-Hertogenbosch, Hulanda.

Bibliografia di e outor:
Sigun mi Joris ta e úniko buki publiká di Monique Casimiri.

B Profundisashon

Motibu di eskoho
Pa mi alkansá e kantidat eksigí (720 página) pa literatura hubenil, mi a disidí di lesa tur buki ku tin disponibel pa e grupo di edat ei. Ademas e buki akí ta di e editorial di un hende konosí (Nel Casimiri) kende mi ke apoyá.

Espektativa
Mi no a lesa nada di e outor ainda. Mi no a tende nada otro ku loke ta skirbí den e reseña den Ñapa di 27-11-2004. Esaki ta bira un buki ku ta fásil pa lesa i identifiká kuné, ku un kuenta yen di tenshon.

Promé frase
Solo tabata haltu na shelu.
Despues den e promé alinea outor ta kontinuá: Tin biaha bo por a mira manera mancha blou kla den e blou skur. Kiko esaki ta, ningun hende no sa. Lo tin ku deskubrié ainda.
Esaki ta referí na e kuenta ku ta sigui? Outor ta avisá riba asuntu no ekspektá?

Último frase
“Ayó papa, te otro aña.”
Título di e reseña di Joost Minnaard den Ñapa ta bisa ku Jopito ta bai buska su tata. E último frase ta revelá ku Jopito ta hañ’é i ku nan lo topa otro otro aña atrobe. Pues un happy end.

Tema
Prehuisio por hasi bo bida hopi tristu.

Personahenan
Jopito, 11 aña yu di Marina. E ta kere ku su tata a muri.
Jenny i Jimmy, yu mas chikí di Marina.
Marina, mama di nan tres. E ta kasá (pero e kasá a keda na Hulanda). E kuater hende akí a bin pasá nan promé fakansi huntu na Kòrsou, ounke Marina si a yega di bin e isla akí. No tabatin niun plan di bai ku fakansi, ma ta un premio nan a gana.

Nan ta keda serka òmpi Tio i tanchi Jeanne. Nan úniko yu yama Michael, di mesun edat ku Jopito.
Welita (di Michael).

Señora Abrahamsz (agente di polis), ofisir/inspektor Méndez (e hòmber kariñoso di kant’i laman).

Ademas tin algun personahe sin nòmber: trahadó di Kranshi, polis, shofùr di bùs, un par di mucha hòmber di sigur un binti aña asina ku ta ofresé nan un kabe’i boto.

Desaroyo di karakter
Si. For di prinsipio Marina nunka no ke ker a papia riba tata di Jopito. Despues e ta komprondé kuantu doló e ta hasi su yu ku esaki i e ta disidí di tòg papia riba dje. Esaki no ta enserá ku Marina ta un round character.

Tempu
E tempu kontá ta (e fakansi di) dos, tres siman ku Jopitonan ta pasa na Kòrsou.
E temporada no ta sobresalí mas o ménos diesdos aña; ta konta di e tempu ku Marina i tata di Jopito a namorá di otro ku a resultá den e nasementu di Jopito.
Mi a lesa e buki den mas o ménos tres ora.

Lugá
E historia ta tuma lugá na diferente sitio na Kòrsou: kas di Òmpi i tanchi, laman, Punda, koriendo den bùs, Hato, pa menshoná algun.

Konflikto
Marina no ke papia riba tata di Jopito, e ta kere ku e tata a bandon’é sin mas. El a gaña ku Jopito bisando ku e tata a muri. Jopito ta haña sa ku su tata ta na bida ainda, e ke haña sa mas di dje, pero e no por puntra su mama nada.

Solushon
Jopito ta bai buska nòmber i adrès di su tata. Esaki no ta sosodé sin peliger. Òmpi Tio ta konvensé Marina kuantu duele esaki ta hasi Jopito. Polis ta yuda Jopito buska. Ta haña Joop Goedhart, e tata ku ta konta henter un otro kuenta (kapítulo 19). Asombrá mama Marina (huntu ku ami, lesadó) ta tende e relato akí. Tur kos ta finalisá bon.

Estilo
Outor (òf traduktor) ta skirbi fásil pa lesa. Nos ta kuminsá mei mei di e kuenta. Frase kòrtiku, palabranan no masha kompliká. E ta konta prinsipalmente e akshonnan, e historia. No ta pèrdè palabra na deskripshon di naturalesa òf muchu pensamentu. Ta splika algu di Kòrsou, loke ta diferente for di Hulanda. Por ehèmpel siesta, bùs pa 9 pasahero, wikènthùis.
Outor ta laga nos insigur tokante e motibu di Joop Goedhart te na fin di e kuenta. Asina e ta subi tenshon.

Perspektiva di kontamentu
Kontadó sabe todo. Ta drenta den pensamentu di Jopito i di otro personahe ku mesun fasilidat.

Resúmen di kontenido
Jopito ku su mama Marina i rumannan ta bin pasa fakansi na Kòrsou. No a plania e fakansi sino tabata un premio ganá. Mama ta aktua muchu protektivo. Jopito ta haña sa ku su tata ta na bida ainda, lugá su mama semper a bis’é ku e tata a muri. Pero mama ta taha Jopito di papia riba e tata.
Jopito ta disidí di bai buska su tata. Michael, yu di òmpi Tio i tanchi Jeanne, ta yud’é. Pero ni mama, ni òmpi tin mag di sa. Nan ta hasi e búskeda den skondí. Ta investigá na Kranshi i serka polis i serka un señora ku Marina no ke pa nan mir’é. Bingo. Tata ta biba na Kòrsou! Bruashon entre Kaya Bramendi i Bramendiweg. Tenshon ta subi pero polis ta yuda komuniká ku e tata.
Den kapítulo 19 Jopito (Joop chikí), Marina, òmpi, tanchi, Jenny i Jimi i polis ta topa Joop ku su famia. Joop ta konta su vershon di loke a sosodé diesun aña pasá i tur hende ta kontentu.
Fakansi a kaba. Jopitonan ta bai Hulanda bèk i nan ta primintí ku e por bishitá su tata otro aña riba su mes!

Ilustrashon
Jerôme Bremmers ta pinta ku algun liña simpel e figuranan i opheto. Pretu ku blanku. A skohe pa kuminsá kada kapítulo ku e mesun sapatu spesial pa laman. Na tur tin dies pintura. Nan ta ilustrá e kuenta. Mi no sa kon e editor a disidí di imprimí nan, pero lástimamente e kalidat ta poko slòns. Por lo demas e buki ta mustra bon i e ta keda dushi den man.

C Balorisashon
Un buki basta bon. E tin fèrt i e tin sorpresa aden. Sigun mi e ta kontené sufisiente kriterio pa hóben por disfrutá di dje. Lo mi us’é pa muchanan di mas o ménos 11 pa 13 aña di edat.

woensdag 16 september 2009

Jonathan Livingston Meuchi

A Deskripshon

Título: Jonathan Livingston Meuchi
Outor Richard Bach
Original na papiamentu no, na ingles
Traduktor Edward A. de Jongh
Género novela kòrtiku spiritual
Aña di publikashon 1985
Editorial Strengholt, Naarden
Edishon promé
ISBN 90 6010 591 5
Kantidat di página 95
Ilustrashon? hopi potrèt
Ilustradó: fotógrafo Russell Munson
Portada dilanti título ku potrèt di un meuchi
Portada patras resúmen di e kontenido
Kantidat di kapítulo tin tres parti
Índise no

Biografia kòrtiku di e traduktor:
Edward A de Jongh a nase na Ambon, Indonesia, aña 1923. Tur dos su mayor ta yu di Kòrsou. E ta skirbi na papiamentu, hulandes i ingles. Na 1945 el a kuminsá publiká algun kuenta i un novela. Na 1954 el a risibí un premio literario di Cultureel Centrum Curaçao pa dos manuskrito

Bibliografia di e traduktor:
E ta move riba tereno di hopi género: kuenta, relato di biahe, poesia, charada i drama. Capricho (poesia), 1955; Quietud (poesia), 1957; 30 di mei, E dia di mas históriko (novela históriko), 1969; Morto di Enid Lacruz (novela) 1969 ku ta tradukshon di Fata Morgana (novela ulandes) 1973; Mi ta kòrda (miselanea) sin aña; Na ora bon (poesia i miselanea), 1987; The crooked ladder (piesa pa teater) sin aña, no ta publiká; De steeg (novela), 1975; De boog (novela), 1981, De zondebok (piesa pa teater) no ta publiká, a estrená na 1988; De titlhandelaar of Dralen met de dood (piesa pa teater) no ta publiká; huntu ku Stanley Cras: E prens chikí (tradukshon di Le Petit Prince), 1982.

B Profundisashon

Motibu di eskoho
Mi a lesa e novela akí promé na ingles i mi tabata impreshoná pasobra e ta ponebu pensa na un manera positivo.

Espektativa
Esaki ta bai bira un bon será konosí di nobo.

Promé frase
Tabata maínta, i e solo saliente tabata chispa oro rib’ e ondanan di un laman suabe.

Último frase
Su karera di siña a kuminsá.

Tema
E arte di stima otro manera bo ta stima bo mes ta e kos di mas difísil.
“Enbes di nos lastra baibini n’e botonan di piskadó, tin un motibu pa biba! Nos por saka kurpa for di ignoransha, nos por transformá den kriaturanan di ekselensha i inteligensha i abilidat. Nos por ta liber! Nos por siña bula!” (p.34)

Personahenan
Jonathan Meuchi, su mayornan, un stèm den su paden,
dos meuchi briante manera strea (p.46-47)
Chiang, Meuchi Mayó den ‘shelu’, otro nivel di bida (p.55), ku no ta shelu...
Fletcher Lynd Meuchi (p.64) para hóben ku tambe ke bula
i mas un grupito studiante di Jonathan.
No tin hende (ounke ta menshoná boto di piskadó si).

Desaroyo di karakter
Ounke Grupo di meuchi ta kore ku Jonathan, esaki ta bira instruktor di un grupito di paria ku ke ta liber.

Tempu
Tempu kontá mas o ménos un aña. Pero no ta skirbi kua aña. Ta toka para ku no ta biba serka hende. Tempu pa konta mas o ménos tres, kuater ora.

Lugá
No ta menshoná nòmber. Ta bisa so ku ta kosta, airu i mundu di mente.

Konflikto
Jonathan ke siña mas ku bula djis pa kome. Grupo no ta tuma esaki i ta ekspatri’é, ekspuls’é.

Solushon
Jonathan ta keda kere den su soño i e ta logra. E ta hasta bira instruktor pa algun ku ke siguié.

Estilo
Filosófiko spiritual.

Perspektiva di kontamentu
Kontadó ku sa tur kos.

Resúmen di kontenido
(parti 1) E meuchi hóben Jonathan, kontra tradishon di e masa, ta deskubrí pokopoko tur téknika fabuloso di bulamentu, asta a kosto di su lugá den sosiedat di meuchi, ku ta parse esun di hende den hopi aspekto. (parti 2) Despues di un lucha largu Jonathan ta logra hasi bulamentu un arte aparte, librá di e nesesidat di konkistá kuminda. Esei ta pon’é diskubrí otro mundunan i finalmente e ta asta familiaris’é ku e poder místiko di bula na velosidat di pensamentu. (parti 3) Jonathan ta regresá su sosiedat anterior, pa laga esnan ku a keda tras partisipá den su felisidat. Pasobra finalmente e ta deskubrí e kos mas balioso di tur otro, algu ku ta nifiká mas ku bula, pero ku tambe ta e kos mas difísil: e arte di stima otro manera bo ta stima bo mes.

Aplikabilidat pa enseñansa
Por organisá debate basá riba e opinion: E kos mas importante den bida ta pa bo ta salú i kontentu i pa bo haña yu.
Laga skirbi un ensayo ku e título: Religiosidat i religion ta dos kos distinto.
Kompará e kuenta aki ku e aspekto di bida-ta-arte-i-arte-ta-bida di den E Parto.
Skirbi un ensayo tokante budismo.
Studia bida di para.

Remarke òf pregunta
Traduktor a skirbi den su nota (p.9):
No ta algu dibino ku mucha pór lesa e buki akí ku ta di “hende grandi”? Loke su mente kapta i apsorbé di e arte di stima otro, ta mas di loke hende grandi ta kapas.

C Balorisashon
Un buki hopi inspirativo.

Katibu di Shon

A Deskripshon

Título: Katibu di Shon
Outor Carel de Haseth
Original na papiamentu sí
Género: Prosa
supgénero: novela kòrtiku
Aña di publikashon 1988
Editorial no tin (den man di outor mes)
Edishon promé
ISBN no tin
Kantidat di página 63
Ilustrashon? no
Portada dilanti lèter so (nòmber di outor, título i género)
Portada patras nada
Kantidat di kapítulo 6
Índise no


Aplikabilidat pa enseñansa
Por
• prepará un presentashon di teater di dje.
• organisá un debate ku e ponensia “Yu di Kòrsou ta desendiente di afrikanonan so.”
• hasi proyekto tokante historia di sklabitut, òf diferensianan entre lantamentu di 1750 i 1795.
• laga nan traha un fotonovela di e kuenta akí, òf laga kada alumno pinta un otro (parti di) esena pa asina yega na un eksposishon di grupo.
• laga investigá karakterístika di palu di brasil (i historia di esaki) i mata di azahar.
• duna tarea pa skirbi dos kapítulo mas pa aña 1864: 7 Luis su spiritu i 8 Welmu su yu muhé na palabra.

Remarke òf pregunta
Katibu di Shon ta parse teksto pa teater, dos monólogo. Por present’é di tal manera sin ningun adaptashon. Tania Kross tin planiá pa krea un ópera basá riba e novela akí, pa estrená na 2007.

Den luna di novèmber 2005 mi a invitá Carel de Haseth pa bin papia pa i ku mi studiantenan na UNA, pa nan ekspediente di lektura. Akibou ta sigui algun anotashon di e reunion akí.
Kain & Abel. Borges a bisa kaba ku despues di Beibel no a skirbi nada nobo.
Famia De Haseth ta biba na Kòrsou for di 1750 kaba. Famia di su mama asta for di 1660. Na 1815 e último strañero a drenta su famia.
No ta Hulandesnan so a kolonisá Curaçao en onderhorigheden, sino hopi europeano.
De Haseth ta hopi interesá den hende i relashon denter humano. El a studia historia di Kòrsou i el a ripará ku tin hopi pensamentu sin matis (ongenuanceerd) tokante pasado di sklabitut.
Outor mes ta yama su novela un histoire perfumé. Mayoria parti di e kontenido ta histórikamente korekto. E rebelion por ehèmpel. Luis ta un figura históriko, pero nos no sa si el a mata su mes. Welmu a muri promé ku Luis, kousá pa gangreen di un herida di bala. Aki e outor a tuma su libertat pa prolongá bida di Welmu.
De Haseth a krese na Klein St. Michiel, bario pegá ku Sami Liber unda ta biba hopi desendiente di ‘katibu liber’. E ta planta ainda su pinda, bonchi, maishi, pampuna i patia. E ta gusta naturalesa mashá. Por ripará esaki na tur e deskripshon di naturalesa.

C Balorisashon
Hopi bon buki.