zondag 28 juni 2009

Laiza porko sushi

A Deskripshon

Título: Laiza porko sushi
Outor May Henriquez
Original na papiamentu si ounke e komedia akí ta basá riba Pygmalion (di George Bernhard Shaw)
Traduktor: -
Género teater, komedia
Aña di publikashon sin (1954 informashon saká for di May Henriquez liña, koló i ritmo, trabou di palu, piedra, klei i pèn, 2001 port’i heru publications, isbn 99904-0-356-2)
Editorial sin
Edishon promé i úniko? (Drukkerij Scherpenheuvel)
ISBN sin
Kantidat di página 139
Ilustrashon Potrèt di e komedia
Ilustradó: fotógrafo anónimo?
Portada dilanti lèter so (título etc)
Portada patras nada
Kantidat di kapítulo 5 akto
Índise sin

Biografia kòrtiku di e outor:
May Henriquez – Alvarez Correa (Shon May) (Kòrsou 6 di mei 1915 – 5 di òktober 1999).
Despues di segundo guera mundial, May a bai studia na Academia de Bellas Artes na Caracas. Na 1949 el a bai Paris kaminda el a studia ku Ossip Zadkine.
Na 1952-53 el a sigui un kurso di direkshon di teater ku Paul Storm a duna.
Na 1960 el a risibí Laiza di Plata, un ‘Oscar Kurasoleño’ di elenko di “Laiza Porko Sushi”. Na 1989 el a risibí e Chapi di Plata di Fundashon Pierre Lauffer pa su kontribushon na desaroyo di papiamentu.

Bibliografia di e outor:
May tin un variedat ekstenso di obra na su nòmber; no ta tur a Sali publiká. Ata akí algun título:
E pia di makaku, piesa pa radio, tradukshon original di The Monkey’s Paw di W.W. Jacobs, 1947
Ami dòkter? Lubidá! piesa pa teater, adaptashon di Le Médicin malgré lui di I.B.P. Molière, 1953
Kani mi pa mi kani bo piesa pa teater, fantasia moderno riba The taming of the shrew di W. Shakespeare, 1969
Porta será piesa pa teater, tradukshon di Huis clos di J.P.Sartre, 1973
Kèlki na boka piesa pa teater, tradukshon di Bokaal aan de lippen di C. Debrot, 1973
Yaya ta konta, kuenta pikí aki ku aya buki di kuenta pa mucha, 1981, di sinku edishon 1993

(fuente: liña, koló i ritmo)

B Profundisashon

Motibu di eskoho
Ta práktiko: mi tin e buki den mi biblioteka; ademas mi por a kumpra un monton na preis abou pa mi studiantenan na UNA. Sóbadje mi gusta teater.

Espektativa
Lo ta un buki pa entretené i dibertí. Kisas un tiki antiguo, pero ku amor pa papiamentu.
Pygmalion (título di e piesa pa teater original) ta un eskultor den mito griego ku no tin interes pa e sekso femenino. Pero un dia el a namorá di un estatua di un muhé ku e mes a krea. Pygmalion ta pidi Afrodite pa duna e estatua bida, loke e diosa ta hasi. Despues Pygmalion ta kasa ku su kreashon.
Laiza porko sushi lo trata algu paresido.

Promé frase
Tin dos tipo di frase den un piesa pa teater, unu ta deskripshon di esena, e otro ta loke un di e personahenan ta bisa. Pa Laiza porko sushi nan ta:
Esena ta habri i nos ta weta front di Cinelandia. i
(IRMA:) Min por komprondé, foi dje ora ku Freddy a sali pa bai buské auto, ta unda e por a keda?

Último frase
(RAOUL:) Elise! (Raoul ta kore braza habrí bai serka dje.) i
TELON RAPIDO nèt PROME ku nan topa.

Tema
Por eduká, sivilisá adulto mal eduká ainda ora e boluntat t’ei.

Personahenan
Eilza ‘Laiza’ Mendez, un bendedó di pinda Raoul Alvarez, profesor di idioma
Eduardo ‘Wawa’ Mendez, su tata baridó di kaya Felicia Alvarez, su mama Anita Montes, masha dèfteg, un konosí di Sra. Alvarez
Guillermo ‘Guigui’ Fonseca, profesor di dioma ku ta bira amigu di Raoul Irma, yu di Anita
Leonoor ‘Nono’, un hende muhé ku ta weta kas pa Raoul Freddy, yu di Anita
Un kria di kas na kas di Felicia
Un shofùr di taxi
Un hòmber bieu, un hende, un señor

Desaroyo di karakter
Úniko personahe ku ta kambia di fachada ta Laiza, pero e no ta kambia di karákter. Sobrá personahe tampoko no ta kambia di karákter.

Tempu
E ta hunga den añanan ’50. E tempu kontá ta mas o ménos kuater luna. E tempu pa konta lo ta dos, tres ora, konsiderando ku esaki ta un teksto pa teater. A tuma mi tres dia pa les’é.

Lugá
Kòrsou, dilanti di Cinelandia, studio di Raoul i sala di kas di mama di Raoul

Konflikto
Tin un pustamentu: Raoul por eduká Laiza?
página 18 (Akto I) Raoul ta bisa tokante Laiza:

Bo ta weta e kriatura aki su papiamentu onbeskop i ku su boka jen di palabra malu; e’n tin chens, e tin ku keda bendedó di pinda of skopdó di kaja su bida largu, en’ por bai dilanti asina ki. Pero, mi ta pustá bo ku mi por kohe e porkeria aki, treen e siñé manera, siñé, papia, eduké, i introdusié komo un dama, den sala di kualkier di mihorsitu famia di sociedad djaki! Mi por te hasta haña un trabao pé na un dje empresanan grandi na un hotel, i tuma kuenta ku un bon recepsjonista ta un djap di mas exihente ku tin, e ta rekerí no solamente papia bunita, sino ku un stem kulto, agradabel, y ku masha personalidad.

LAIZA:
(Ku a para skucha ku masha atensión.) Esta sa mè-mè no? Ta lechi kabritu su mama meste a dune bebe!

RAOUL:
Mè-mè exaktamente; mè-mè te úniko idioma ku abo sa papia... te aínda. Pero nunka ba tende di Maria Porko Sushi? Kon, di un limpiadó di fogón, ún día el a bira prinsèsè? Wel ami por hasi un sorto di milager asina pa bo! (....) (Ku guiellermo). Parse bo’n ta kere ku mi por?

GUILLERMO:
(Ta sagudi kabez). Nò, no ta ku mi no ta kére, pero mi ta pensa ku hopi ta depende dje voluntad, di Maria pa e ke bira prinsès, no ta parse mi ku mi ta mira masha ambisión aki. (...)

Solushon
Laiza ke pa Raoul siñ’é. Nan ta logra.

Estilo
May Henriquez ta hunga masha bon ku e diferente idioma di lenga papiamentu (mira e sitashon mas aleu bou di Baloriasashon). Su estilo ta lihé, yen di humor i e ta ekonómiko den su uzo di palabra: den algun palabra e por pinta e situashon.
Mi no ta bai kompará Laiza porko sushi ku e original di George Bernhard Shaw, pero mi ta nota si ku e título di e original ta referí na e protagonista maskulino pero e título di Laiza porko sushi ta referí na e protagonista femenino.

Resúmen di kontenido
Akto I (página 5-22)
Fin di desèmber, dilanti di Cinelandia, Raoul ta pusta ku e por transformá e bendedó di pinda Laiza ku ta parse Maria Porko Sushi (Cinderella) den un ‘dams di sosiedat’.

Akto II Esena 1 (23-67)
Siguiente dia, den studio di Raoul, Laiza ta presentá pa haña lès, e
kier bira un hende nèchi, ende sport ku por bai traha na otel nasjonal. (p 27)
Awor si Guillermo ke sigui ku e pustamentu (p 33) ku denter di 4 luna Raoul ta logra. E ke asta yuda ku e eksperimentu aki. Raoul ta aseptá i Laiza ta keda biba na kas di Raoul turesten. Nono ta puntra Raoul p’e komportá nèchi, komo ehèmpel pa Laiza i legumai di papia palaba malu.
Wawa ta bin buska su yu pero e ta bai sin dje.

Akto II Esena 2 (68-70)
Mesun studio un par di siman atras. Laiza (awor e ta yama Elise) ta desaroyá bon.

Akto III (71-94)
Sala di kas di shon Felicia Alvarez mas o ménos dos luna despues di akto I. Laiza ta bin bishitá Shon Felicia pa promé biaha. Segun mama di Raoul e ta hasi bon impreshon loke ta trata paña i su stèm, pero e no ta presentabel mirando e palabranan ku Raoul ta siñ’é.

Akto IV (95-107)
Despues di aña (dia) di la Reina den Raoul su studio. Despues di mei anochi. Raoul i Guigui ta kontentu ku resultado di nan eksperimentu. Nan a kaba ku Laiza. Pleitamentu entre Laiza i Raoul.

Akto V (108-139)
Mes esena, su manisé mainta. Laiza a hisa su bela el a bai for di e kas. Felicia ta bin pa zundra Raoul: ta su mes falta. Wawa ta drenta bon bistí, un dandy òp en top.
(tópiko di banda: Raoul a skirbi un karta pa un sierto Goldstein na Merka splikando ku Wawa ta e moralsita di mas original ku Raoul konosé. P’esei e mionario ta paga Wawa mil florin pa luna bou di kondishon ku esaki ta prediká moralidat, “ora tin nodi – nunka mas ku 5 bia pa aña”. Pero Wawa ta mira esaki komo un kastigu, el a pèrdè su libertat... Di bèrdè algu pa den komedia!)
Mama ta para na banda di Laiza. Raoul no ke pa Laiza bai, pero e motibu no ta loke Laiza gusta. Nan ta sigui pleita. E fin ta habrí, nos no sa sigur si Laiza ta keda...

Aplikabilidat pa enseñansa
Bon pa splika diferensia entre lenga i idioma;

Algun idea pa uz’é:
• alumnonan por aktua pidi di e piesa; (film’é)
• por laga nan hasi investigashon tokante e diferente idioma di papiamentu
• por kompar’é ku e original (i e adaptashon pa musical My fair lady)
• por laga nan buska mas piesa pa teater di May Henriquez i investigá esaki
• hasi investigashon tokante Cinelandia i e temporada históriko di añanan 50
• entrevistá aktornan (p.e. Nydia Ecury, Bunchi Römer, Frank davelaar?) ku a partisipá den e fushon


C Balorisashon

Bal la pena. Bon obra. Eksperensia na UNA ta ku studiante gust’é. Bo ta sinti e amor pa papiamentu di e outor.

Pa kòrda:
RAOUL: (Akto I, p 17)
... Ma studia idiomas, pero semper mi tabata interesá den papiamentu, semper ma hanja prèt, kón maske kon chiki Korsow tá, toch tin tantu manera difèrent di papia papiamentu. Tin papiamentu di hende di Punda, papiamentu di hende di Otrobanda, papiamentu di kunuku, papiamentu di Shon Pastoornan, de hende di barku, di jiu di Korsow ku a studia foi tera; sin konta otro islanan...

Geen opmerkingen:

Een reactie posten