maandag 13 juli 2009

E íbis hende raton di Frank Martinus Arion

A Deskripshon

Título: E íbis hende raton
Outor Frank Martinus Arion
Original na papiamentu Edishon bilingual, ulandes i papiamentu, ta un edishon den kuadro di Kinderboekenfestival 1993
Traduktor: no
Género kuenta kòrtiku, fábula (pero no pa mucha!)
Aña di publikashon 1993
Editorial Stichting Culturele Manifestaties N.A.N.A., Amsterdam
Edishon promé edishon, novèmber 1993
ISBN 99904 65 02 9
Kantidat di página 24 na total, e vershon papiamentu ta konsistí di 11 página
Ilustrashon? si
Ilustradó: Wilson Garcia
Portada dilanti un pintura di E íbis hende raton
Portada patras potrèt di outor (saká pa Ken Wong), informashon tokante kontenido i aviso di spònser
Kantidat di kapítulo 1
Índise no

Biografia kòrtiku di e outor:
Frank Efraim Martinus Arion a nase na Kòrsou, dia 17 di desèmber 1936. Ora Frank tabatin 4 aña su mama i su ruman mas chikí a fayesé den un desgrasia. El a bai St. Vincentiusschool na Otrobanda, despues Radulphus College unda el a bira redaktor prinsipal di e revista eskolar De Spectator.. Na 1955 el a bai Hulanda pa studia. Na 1958 el a bai Lourdes di peregrino.
Premio literario: premio Van der Hoogt (1974). Na 1975 el a bai Sürnam pa duna lès. Na 1977 el a kasa ku Trudi Guda. Despues di e gòlpi di estado di Bouterse Frank a bai biba na Kòrsou atrobe. El a bira direktor di Instituto Lingwistiko Antiano (ILA). Nan yu Margina Isis a nase na 1981. Na 1987 el a lanta Skol Humanistiko Erasmo. Na 1988 el a lanta su partido polítiko KARA (kambio radikal).

(fuente: Maritza Coomans-Eustatia (red): Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud, Walburg Pers, Zutphen, 1991 isbn 906011 758 1)

Bibliografia di e outor:
El a skirbi hopi poema, artíkulo, kuenta i charla for di tempu di skol. Mayoria na hulandes. Aki ta menshoná djis algun.
Poesia: Tres perla Antillana (1956) Stemmen uit Afrika (1957),
Piesa pa teater: ser Betris (1968)
Novela: Dubbelspel (1973), Afscheid van de koningin (1975), Nobele wilden (1979), De laatste vrijheid (1995), De deserteurs (2006).


B Profundisashon

Motibu di eskoho
E outor Frank Martinus Arion a yega di skirbi algun obra kòrtiku na papiamentu manera poema, un piesa pa teater, etcetera, pero nunka novela. E hende Frank Martinus (sin Arion) a lanta skol humanista na unda ta duna lès na papiamentu. Mi ta gusta obranan di e artista Arion mashá, ku ta novelanan di idea (ideeënroman) bon kontá ounke tin biaha e tono ta muchu arogante, e ta mustra un amor grandi pa lenga i e ta uza literatura ku hopi pleizí.

Espektativa
Lesa un buki pa e grupo di meta (lesadó entre 6 i 12 aña), ku pensamentu balioso pa bida.

Promé frase
E signo straño, ku ultimamente kada be nan ta topa den grafnan di Mayanan di Belize ku Guatemala, (tin biaha hasta den ruínanan ku nan a studia kaba!) ta representá un bestia (òf un hende), ku no a eksistí nunka òf ku no ta eksistí mas òf ku lo eksistí den futuro.

Último frase
E presentenan a aklamá e idea ku un bochincha bestial.

Tema
Si bo sa skirbi i (esaki ami a añadí) lesa niun hende no por hasibu nada. (p 21)

Personahenan
Tur tipo di animal, pero prinsipalmente
1) Kursaw, íbis pretu ku awendia ta paresé solamente na Belize
2) Wela Flamingo, lider muhé di e grupo di flamingo fuguetivo (sic) bibá na Kòrsou
3) Raton, lider di un trupa di miles di raton, ku un blachi di buki un poko ekou nan dilanti. Nan si sa lesa.
Ademas entre otro: un turtuga, un kaiman, un kangarú chinchirinchi,
Yaguar, Biná
Warawara, chuchubi, bayena, palabrua
Ousente na Belize ta olefante, leon ku tiger.

Desaroyo di karakter
E kuenta ta muchu kòrtiku pa deskribí desaroyo di karakter

Tempu
Algun dia den añanan nobenta.

Lugá
Kòrsou i Belize

Konflikto
E último 500 aña ta solamente mas malu kos a bai pa mundu di bestia pa falta di hende. Si no tuma medida, lo bira pió.

Solushon
Animal ta disidí di traha huntu pa hasi hende konsiente di esaki, nan ta bai skirbi mensahe i pinta signo pa hende por lesa esaki den grafnan di Mayanan ku ta menshoná un futuro Orden Nobo riba tera i ku ta papia di poder di E Forsa Suave.

Estilo
Humorístiko. Ku puña pa mundu di hende. Pleizí den si idioma (su uzo di lenga). Inteligente e ta hunga ku ortografia tambe: ounke e tabata den e komishon pa standarisashon e ta desviá di e resultado final. E ta skirbi p.e. simplamente tanbe, tanpoko, konpletu, enperador, fuguetivo, skorstein, sínbolo, p’esi, i mi no ta kere ku tur ta eror di impreso.

Perspektiva di kontamentu
E kontadó ku sa tur kos i ku ta duna komentario tambe.

Resúmen di kontenido
Turtuga ta na boka di morto. Ta pa ser humano su kulpa. Tur animal ta sinti esaki tambe i nan ta preokupá. P’esaki bestia ke reuní pa skohe un rei nobo pa solushoná e problema.
Tabata fásil haña un fecha oportuno p’e gran reunion, pasobra bestia semper tin tempu. Pero pa haña un logá tabata difísil. A skohe pa Belize.
Kursaw (komo presidente), Flamingo i Raton ta debatí ku otro animal. “E diferensha ta ku nos no por keda kòrda despues di nos morto,” Wela Flamingo a bisa, i nan ta konkluí ku forsa di hende ta den su buki.
Ta proponé Raton komo representante di bestianan terèster i lider di e triumvirato, Palabrua pa paranan i Bayena pa bestianan di laman. Kursaw a bira promé minister i esaki a disidí di bai graba tekstonan den e ruínanan di Maya.

Aplikabilidat pa enseñansa
Alumno por:
• Skirbi tur animal ku ta hunga papel den e kuenta i repartí nan den un di e tres klase (bestia di tera, di laman i di airu);
• Pinta un esena (òf algun bestia ku no ta pintá den e buki kaba);
• Nombra tur bestia pintá pa e ilustradó;
• Buska informashon di Belize, Guatemala i Maya;
• Kompará Ibishenderaton ku animalnan mítiko di Egipto;
• Investigá si e informashon tokante Kursaw ta históriko korekto;
• Aktua e reunion;
• Hasi un proyekto medio ambiental.

Remarke òf pregunta
Ounke mi gusta E Ibis hende raton mi ta duda si e kuenta aki ta apto pa e grupo di meta di N.A.N.A. Por uz’é den enseñansa sekundario si. Ta bira tempu ku Frank Martinus Arion ta bai publiká hopi mas na papiamentu pa asina krea kontenido na e lenga di instrukshon na su skolnan.

C Balorisashon
Bon skirbí i dushi pa lesa, grásias na e pleizí ku el a skirbié i e ideanan tras di dje. Mas bo konosementu general (p.e. di Maya, revolushon franses i reino hulandes) ta, mas bo por gosa di dje.

Kòrtiku tokante Pierre Lauffer su E Pieda di Anaclara

E pieda di Anaclara, di Pierre Lauffer: esaki ta literatura?

Kontenido: Den e kuenta kòrtiku mi ta haña sa algu di un kos ku a sosodé, sea di bèrdat òf di fantasia. Un hende ta konta un otro hende algu. Un historia di Anaclara. E resultado ta un kos di kerensha: No mishi ku un sierto pieda, sino awa no ta kai nunka mas.
Mi ta haña sa algu di diferente personahe. E kuenta ta stimulá mi fantasia. Mi mente a kuminsá traha, e teksto pa mi tin den dje mas ku tin skirbí den lèter riba papel. Mi ta haña ku e ta literatura, sigur. E ta entretené, e tin humor, palabranan i imáhen bon skohé.
Forma: un kuenta.

Kuater punto karakterístika di literatura:
e outor no ta informá mi so, sino e ta entretené mi tambe ku un kuenta fasinante;
e outor tin un idioma original i kreativo, tambe un stilo personal;
e outor ta duna atenshon na e struktura, e komposishon di e teksto i e kuenta
e outor ta mustra mi su vishon riba un aspekto di hende nan superstishon òf kerensha.

Konklushon: Si, ta literatura E pieda di Anaclara.